અત્યારના સમયમાં આપણને ઘણા અવનવા પ્રકારના અનેક ઉખાણાઓ જોવા મળે છે. પરંતુ એવા પણ ઘણા લોકો છે જેઓને જુના ઉખાણાં વાંચવાનું વધુ ગમે છે. તેથી અમે એવા જ જુના અને અત્યંત મજાના એવા ઉખાણાઓનો ખજાનો દર્શાવ્યો છે.
ઉખાણું એ ગુજરાતી સાહિત્યની એક લોકપ્રિય લોકકથાત્મક અને બાળસાહિત્ય આધારિત વિધા છે, જેમાં કોઇ વ્યક્તિ, વસ્તુ, પ્રાણી કે ફળ વગેરેની છૂપી રીતે ઓળખ આપીને તેની અંદાજપુર્વક ઓળખ કરાવવી પડે છે.
સામાન્ય રીતે ઉખાણું કાવ્યરૂપે બે ચાર લાઈનમાં રચાય છે અને અંતે તેનો જવાબ સમજવો પડે છે. ઉખાણાં બાળકો માટે મનોરંજન સાથે શીખવાની એક ઉત્તમ રીત છે, જે કલ્પનાશક્તિ, ભાષા, અને વિચારશક્તિ વિકસાવે છે.
30+ જુના ઉખાણા જે મગજ ને કસરત કરાવે છે
ઘણાં વખતમાં હાસ્યમય ઉખાણાં પણ હોય છે, તો ક્યારેક તે શૈક્ષણિક હેતુથી રચાતા હોય છે. ઉખાણાં સમાજમાં બોલચાલની ભાષામાં પરંપરાગત રૂપે ચાલ્યા આવ્યા છે અને આજના સમયમાં સ્કૂલોની સ્પર્ધાઓમાં પણ તે લોકપ્રિય બન્યા છે.
ગુજરાતી જુના ઉખાણાં
જૂના ગુજરાતી ઉખાણાં એ લોકસાહિત્યનો એક અભિન્ન અને રસપ્રદ ભાગ છે. એમાં ગુજરાતી લોકોની જીવનશૈલી, તર્કબુદ્ધિ, અને ભાષાની સરળતા દેખાય છે. તેથી આપણા જુના ગુજરાતી ઉખાણાંને લોકો આજે પણ વાંચવાનું પસંદ કરે છે.
વરસાદ પડે તો હું ઊભો,
સૂરજ ઉગે તો ભાંગી જાઉં.
➡️ જવાબ: છત્રી
પંથે જાયે પાંજરે ન બાંધાય,
એકેયે કદી પાંખ ન ફરકાય.
➡️ જવાબ: રસ્તો
જમતું નથી, પીતું નથી,
છતાં ઘરમાં હરખાવું.
➡️ જવાબ: બાળક
હાથ નથી, પગ નથી,
ઘર ઘર ભમું, બધું લખું.
➡️ જવાબ: પેન
એક માથે પાંચ મકાન,
છતાંય રહે શાંતિચેન.
➡️ જવાબ: હાથ
સૂરજ ચડે ત્યારે ઊભો,
ચાંદ ચમકે ત્યારે સુતો.
➡️ જવાબ: છાંયો
પાંદડામાં રહી ને છૂપાય,
પાકે લાલ થાય ને મીઠું લાગે.
➡️ જવાબ: બોર
બધાને હું ઘેર જ રાખાવું,
હું ન હોઉં તો બધું ખાલી ખાલી લાગું.
➡️ જવાબ: પ્રેમ
બહારથી કાળો, અંદરથી સફેદ,
ઘણાં એને ખાય, છતાં રહે પાવન.
➡️ જવાબ: નાળિયેર
પંખી નહિ, છતાં ઉડી જાય,
જ્યાં પડે ત્યાં ઘર બાંધી જાય.
➡️ જવાબ: પત્ર (ચીઠ્ઠી)
બુદ્ધિ કસોટી વાળા ઉખાણાં
સામાન્ય જીવનમાં જોવા મળતી વસ્તુઓ, વ્યવહારો કે કુદરતી તત્ત્વોને આધારે રચાતા હોય છે. ઉખાણાંમાં પ્રશ્નાર્થ વાક્યના રૂપમાં કંઈક એવું વર્ણન કરવામાં આવે છે જેનો જવાબ સમજવો, વિચારશક્તિ અને ચતુરાઈની માગણી કરે છે.
અંધારું આવે તો હું જરુર આવું,
મારું તબલકું જોઈ બધું તેજ પાવું.
➡️ જવાબ: દીવો
જમાય પણ નહિ, પિયાય પણ નહિ,
છતાં ઘરની શોભા વધારવી છે મારી ફરજ.
➡️ જવાબ: ફૂલ
દાંત વગર છેડાવું ભોજન,
ઘરના લાડિલાં બધાને હું ભાનમાં લાવું.
➡️ જવાબ: ચમચી
ન દાંત હોય ને ન મોં હોય,
છતાં બધું કાપી નાખે.
➡️ જવાબ: કાંટો
પગ નથી, ચાલે સતત,
ઘર ઘરમાં ભમું અવિરત.
➡️ જવાબ: ઘડિયાળ
ન સાજ છે, ન વાજ છે,
હું જાઉં ત્યાં બધું લાજ છે.
➡️ જવાબ: મૌન (શાંતિ)
હું દાઢી વિનાનો વૃદ્ધ,
છતાં મારું શિષ્ય બધું ઘસે અને પધરે.
➡️ જવાબ: પાટલો
એક ઘાસ એવું કે જ્યાં રાખો ત્યાં ઉગે,
એમાં બેઠો માણસ પણ ગમે.
➡️ જવાબ: ખાટલો
દૂધ પીતું બાળક છું હું,
હાથ મૂકતા જ રડવા લાગું.
➡️ જવાબ: રેડિયો
હું નથી જીવંત, પણ ઘર ઘરમાં રહેવું,
હું ન હોઉં તો બધું સૂનું લાગે.
➡️ જવાબ: ટેલિવિઝન
મગજને કસરત કરાવતા ઉખાણાં
આપણા પ્રાચીન ગુજરાતી લોક સાહિત્યમાં અનેક પ્રકારના રસપ્રદ ઉખાણાઓનો ખજાનો છુપાયેલ છે. આવા જૂના ઉખાણાં માત્ર મનોરંજન પૂરતા જ નથી, પરંતુ ભાષા અને સાંસ્કૃતિક વારસાનું સંવર્ધન પણ કરે છે.
ન દાંત, ન જિભ,
છતાં પણ ખાવાની કરાવે વાત.
➡️ જવાબ: વાસણ
ઉડી જાય પણ પાંખ નથી,
આવતી હોય તો ખુશી છે પકી.
➡️ જવાબ: પત્ર (ચીઠ્ઠી)
સવારથી રાત સુધી સાથે રહે,
સમય બતાવે પણ કદી નહિ કહે.
➡️ જવાબ: ઘડિયાળ
હું છું ઘરમાં, છતાં દેખાવું નહીં,
જ્યાં હું હોઉં ત્યાં શાંતિ જ રહે છે જરુંર.
➡️ જવાબ: પ્રેમ
બોલવાનું ન આવડે, છતાં સંદેશ આપું,
જેમ હું છૂપું છું, તેમ જ હું દેખાવું.
➡️ જવાબ: ચિત્ર
એક જ ઘર, હજારો રહે,
કોઈ ન ખાય, ન પીવે, ન હળવે.
➡️ જવાબ: પુસ્તકાલય (લાઈબ્રેરી)
હું ન હોઉં તો આંખે અંધારું,
હું હોઉં તો માર્ગ પણ થાય સાફ સરળ.
➡️ જવાબ: પ્રકાશ
ગોળ છું, ઘરમાં ફરું,
મારા વગર ભોજન અધૂરૂં લાગે.
➡️ જવાબ: થાળી
એક ઘરમાં રહી બધાને જગાડું,
છતાં મારી આંખ કદી નહિ ખૂલાય.
➡️ જવાબ: ઘંટાડી
ક્યારેક મીઠી, ક્યારેક ખાટી,
મારું ફળ બધાને ગમે છોકરી-માટી.
➡️ જવાબ: ઈમલી
આશા કરુ છુ 30 થી પણ વધુ જુના ઉખાણાં જે મગજને કસરત કરાવે છે તેની પુરી જાણકારી સારી રીતે આપી શકી છુ. પોસ્ટ પસંદ આવી હોય તો અન્ય લોકો સુધી પહોંચાડવા માટે પણ એક નમ્ર વિનંતી છે.
