ઉખાણા એ ગુજરાતી સાહિત્યની એક અનોખી અને લોકપ્રિય રચનાશૈલી છે. જેને લોક જીવનમાં ઘણી જગ્યાએ ખૂબ પ્રેમભર્યા, રમૂજભર્યા અને વિચારોથી ભરેલા રૂપમાં અપનાવવામાં આવે છે. આ વાતને ધ્યાનમાં રાખતા અહીં ઉખાણાં અને તેના જવાબ ફોટા દર્શાવ્યા છે.
ગુજરાતી ભાષાની મીઠી અને લોકપ્રિય કાવ્યશૈલીઓમાંથી એક છે ઉખાણાં. “ઉખાણું” એ એક પ્રાચીન લોકસાહિત્યની ઉપજ છે, જેમાં બુદ્ધિ, ભાષા અને ભાવનાઓનો સુંદર મેળ જોવા મળે છે. સામાન્ય રીતે ઉખાણું એ આવું એક વાક્ય કે બે પંક્તિનું હોય છે જે કાવ્યત્મક હોય છે.
ઉખાણાં અને તેના જવાબ ફોટા
બાળકો માટે બનાવાતા ઉખાણાં એમની વિચારશક્તિ અને શીખવાની રીતે સહાયક બની શકે છે. શિક્ષણ ક્ષેત્રમાં ઉખાણાંનો ઉપયોગ કવિતા જેવી રચનાત્મક પ્રવૃત્તિ માટે થતો હોય છે.
ઉખાણાં અને તેના જવાબ
પહેલાથી જ ગુજરાતમાં બોલતા પારંપારિક ઉખાણાંને લોકો વધુ પસંદ કરતા આવ્યા છે. સાથે સાથે અમુક નવા ઉખાણાં પણ દિલમાં વસી જતા હોય છે. અમે અહીં નવા ઉખાણાં અને તેના જવાબ ફોટા સાથે પ્રદર્શિત કરેલા છે.
સાંકળ વગર દરવાજો
ખોલો તો બિરાજે પ્રકાશ.
જવાબ: આંખ
ન દાંત, ન જંભાઈ,
પણ રોજે રોજ ચપટી ખાય.
જવાબ: ચંપલ
પાંખ નથી, પણ ઊડી જાય,
સાચવી ન હોય તો ગુમ થઇ જાય.
જવાબ: રૂપિયો
એ દોડે, તમે બેસો,
એ પંખી છે, પણ પાંખ વગર ઊડે છે.
જવાબ: કાર
પાંખે પાંખે રંગ રંગીલો,
ફૂલ જોઈને થાય બડીલો.
જવાબ: તિતલી
જમવું હોય તો મળવો પડે,
એક નહીં, અનેક હોય ઘરમાં.
જવાબ: વાસણ
શરીર છે મીઠું,
પણ કૂકડીને તૂંટે નહીં.
જવાબ: ખાંડની ગાંઠ
રાતે આવે, દંતકથાઓ લાવે,
એક આંખે જુએ, બીજું લુપ્ત રાખે.
જવાબ: ટોર્ચ
કોઈ નહિ ચડે, પણ છત પર હોય,
રાતે ઝગમગ કરે, દિવસે ખોય.
જવાબ: તારો (ચાંદ – પણ અહીં તારો વધુ યોગ્ય)
ન જિભા છે, ન અવાજ છે,
પણ કહે છે બધું,
રંગબેરંગી પાઠ છે.
જવાબ: પુસ્તક
કોયડા ઉખાણાં અને જવાબ
અત્યારના સમયમાં કોયડા વાળા ઉખાણાને લોકો અધિક પસંદ કરી રહ્યા છે. આવા સમયે તમે અહીં દર્શાવેલા કોયડા વાળા ઉખાણાએ ઉકેલી શકો છો. ખાસ કરીને અમુક ન્યુઝ પેપરની પૂર્તિઓમાં આ પ્રકારના કોયડા વાળા ઉખાણાં વધુ જોવા મળે છે.
મારું નામ છે ટૂંકું
પણ બધું હું યાદ રાખું ઊંડું.
જવાબ: દિમાગ
ઘરનાં ભીંત ઉપર લટકું,
સમય બતાવું, છતાં કદી બોલું નહીં.
જવાબ: ઘડિયાળ
સૂર્ય ઊગે ત્યાંથી આવે,
ઘર ઘરમાં રોજ ઘૂમે.
જવાબ: અખબાર
એક આંખથી બધું જુએ,
છતાં આંખ નથી એને કયાંય.
જવાબ: કેમેરો
હવામાં ઊડે, ઊંચે જાય,
પણ પાંખ વગર દર વર્ષે આવે.
જવાબ: પતંગ
શબ્દ નથી, પણ વાંચે છે બધું,
લાઇટ પડે ત્યાં દેખાય.
જવાબ: છબી (ફોટો/પિક્ચર)
પાણી પીવે, પણ જીવે નહીં,
પાંજરામાં રહે, પણ પંખી નહીં.
જવાબ: નળ
હળવો લાગે, પણ ભારે છે,
આંખ જોવે, મન વારે છે.
જવાબ: સપનું
ઉભું રહે, બેઠું નથી,
પણ દરરોજ શિક્ષણ આપે છે.
જવાબ: બ્લેકબોર્ડ
એક માથું, બે પગ,
અંદર knowledge, બહાર મજા.
જવાબ: શાળા (school)
તદ્દન નવા મજેદાર ઉખાણાં
ખાટા મીઠા તથા અનોખા ભરપૂર ઉખાણાં દરેકને ગમતા હોય છે. સાથે સાથે ફળો આપણા સ્વાસ્થ્ય માટે પણ ઘણા લાભકારક હોય છે. ફળોના ઉખાણાં પણ ઘણા સારા હોય છે જેને ઉકેલવામાં ખુબ રસ પડે છે. આવા જ ઉખાણાંની ભરમાર અહીં જોવા મળશે.
આમ તો છે બહુ નાનકડી,
પણ વાત કરે ઝનઝનાટી.
જવાબ: સિક્કો
નેતા જેવી વાનકી પહેરે,
ઘરમાં રહે ને બધાને ગમે.
જવાબ: ટીવી
એવી શાળા જ્યાં નથી શિક્ષક,
પણ બધા બાળક કરે વાંચન.
જવાબ: પુસ્તક
માટીમાંથી બનેલો,
ઘરમાં પાણી રાખેને ઠંડક આપે.
જવાબ: માટલુ
શબ્દો નથી છતાં સમજાવે,
ભવિષ્ય બતાવે છતાં જૂનું રાખે.
જવાબ: નકશો
હવે બધાંના હાથમાં રહે,
દૂર હોય છતાં નજીક રહે.
જવાબ: મોબાઇલ
બાળકોના મીતર, રંગ બરંગી વસ્ત્ર,
સફેદ કાગળ પર કરે કળાનો ત્રાસ.
જવાબ: ક્રેયોન
મારું નામ છે શાંત,
પણ જતાંજતાં કરું બૂમરાંદ.
જવાબ: ફટાકડો
લાલ છે નાક, પીળો છે ચહેરો,
ગરમીમાં હું છું નાયક સારો.
જવાબ: આઈસક્રીમ
વહાલું બધાને, પાંખ વગર ઊડે,
કાગળથી બને, તાંતીએ લટકે.
જવાબ: પતંગ
નવા ઉખાણાં જવાબ સાથે
ઉખાણાં માત્ર એક રમૂજી પ્રવૃત્તિ નથી, તે ભાષાની સુંદરતા અને સર્જનાત્મકતાનું જીવંત ઉદાહરણ છે. એક સરસ ઉખાણું રચવા માટે કવિએ લય, તાળ, અર્થ અને કલ્પનાશક્તિનું ભવિષ્યચિંતન કરવું પડે છે.
ન નાક છે, ન મોઢું છે,
પણ વાત કરે છે, અવાજ છે.
જવાબ: રેડિયો
પગમાં છે, છતાં ચાલે નહીં,
કાપો નહીં તો મોટી થઈ જાય.
જવાબ: નખ
ઘરમાં ખૂણે બેઠું હોય,
ઘર ઠંડું રાખવાનું કામ કરે.
જવાબ: પંખો
ઘરમાં આવે ધમાકેદાર,
તાલીઓ વાગે ત્યારે કરે બૂમબામ.
જવાબ: ટીવી / ફિલ્મ
ઊંચે છે ઘર, નીચે છે પાણી,
ભીતર જાય ને કરે સાફ સફાઈ.
જવાબ: ટૂથ બ્રશ
રંગ છે કાળો, લાઈનમાં ચાલે,
ભણવાડે ત્યાં વધારે જાય.
જવાબ: પેન્સિલ
સાવ નાની, ધૂમ મચાવે,
દીકરીઓના વાળમાં વસે.
જવાબ: ક્લિપ
છે લંબા લાકડાની જેમ,
ખરેખર તો તે છે મીઠી પ્રેમ.
જવાબ: મીઠાઈની છરી (હથિયાર જેવી દેખાય, મીઠી હોય!)
ચમકે ચમકે, પડે કે down,
પાણી નડયું તો થાય છાંઉં.
જવાબ: છત્રી
પાનખર પછી આવે, રંગબેરંગી મોજ લાવે,
છોકરાઓને રમવાનું ભાવે.
જવાબ: વસંત ઋતુ
15 મજેદાર ઉખાણાં
ટેકનોલોજી અને ઈન્ટરનેટના યુગમાં પણ ઉખાણાંએ પોતાનું સ્થાન ગુમાવ્યું નથી. વોટ્સએપ ગ્રુપ, શોર્ટ વિડિયો, લગ્નના reels કે રમૂજી મીમ્સમાં ઉખાણાં નવા સ્વરૂપે ફરી ફરી જીવંત થઈ રહ્યાં છે. આજના યુગમાં વધુને વધુ યુવાન પણ પોતાની ભાષાની સંસ્કૃતિ સાથે જોડાયેલા રહેવા માટે ઉખાણાં રચતા જોવા મળે છે.
ન પાંખ છે, ન પગ છે,
છતાં પણ ઊંચે ઊંચે ઉડે છે.
જવાબ: પતંગ
ઘરઘરમાં રહે,
પણ ક્યારેય ભૂખી ન થાય.
જવાબ: ઘડી / ઘડિયાળ
નાકે જવા દે,
છતાં ઘરમાં સુગંધ કરે.
જવાબ: અગરબત્તી
મોઢું છે, પણ બોલતું નથી,
તમારા મનની વાત કહે છે.
જવાબ: દર્પણ (અરીસો)
માટીનો છે, ગરમ રાખે,
બારમાસ કામ કરે.
જવાબ: ચૂલો
પગ છે, છાંયું આપે,
છતાં વૃક્ષ નથી.
જવાબ: છત્રી
પાણી વગર જીવે નહીં,
છતાં ક્યાંય તરે નહીં.
જવાબ: છોડ / વનસ્પતિ
મારું નામ છે ત્રણ અક્ષરનું,
મીઠું ખૂબ, અને સફેદ રંગનું.
જવાબ: ખાંડ
ભીડમાં રહે, છતાં શાંતિ માં રહે,
જ્યાં જોઇએ ત્યાં લઈ જાઓ એને.
જવાબ: પુસ્તક
હમણા નથી, હવે આવશે,
તમાકું નહીં, પણ ઠંડી લાવે.
જવાબ: શિયાળો
રાત્રે આવે, વાણીએ ઘેર આવે,
સાંજે પછી એની ધમક થાય.
જવાબ: ચાંદ
ઉડે નહીં, પરંતુ છત પર રહે,
ઘર ઠંડું રાખે સતત.
જવાબ: પંખો
મોટો છે, પણ આંખે દેખાતો નથી,
છતાં બધાને ધક્કો દે છે.
જવાબ: હવા
તમે કહો તેમ હું લખું,
પણ બોલી નથી શકતી.
જવાબ: પેન્સિલ
હું છું રંગબેરંગી,
કાગળનો સાથી, બાળકોનો પ્રિય મિત્ર.
જવાબ: રંગ પેન્સિલ
આશા કરુ છુ ઉખાણાં અને તેના જવાબ ફોટા વિશે સરળ રીતે અને સારી માહિતી પ્રદાન કરી ચુકી છુ. પોસ્ટ પસંદ આવી હોય તો અન્ય લોકો સુધી પણ જરૂરી શેર કરો મિત્રો.
